Πύραυλοι, αεροσκάφη, ρουκέτες, τορπίλες, βόμβες. Η Ρωσία συνέχισε να αγοράζει όπλα της ΕΕ τουλάχιστον μέχρι το 2020. Παρά το συνεχιζόμενο εμπάργκο, δέκα κράτη μέλη εξήγαγαν στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας 346 εκατομμυρίων ευρώ, σύμφωνα με δημόσια στοιχεία που αναλύθηκαν από το Investigate Europe. Μερικά από αυτά τα όπλα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εναντίον της Ουκρανίας τώρα.

«Τα πεπρωμένα μας συνδέονται. Η Ουκρανία είναι μέρος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Η επιθετικότητα του Βλαντιμίρ Πούτιν είναι μια επίθεση ενάντια σε όλες τις αρχές που αγαπάμε», δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Η σύνοδος κορυφής των Βερσαλλιών την περασμένη εβδομάδα έδειξε πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να ενωθεί μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Ωστόσο, μόλις πριν από ένα χρόνο, ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο στρατός του εξακολουθούσαν να είναι καλοί πελάτες της ευρωπαϊκής βιομηχανίας όπλων. Το ένα τρίτο των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξήγαγε όπλα στη Ρωσική Ομοσπονδία, σύμφωνα με στοιχεία της επίσημης Ομάδας Εργασίας του Συμβουλίου για τις Εξαγωγές Συμβατικών Όπλων (COARM), που αναλύθηκαν από το Investigate Europe.

Αυτά τα στοιχεία από όλα τα επίσημα μητρώα εξαγωγών όπλων της ΕΕ-27 δείχνουν ότι μεταξύ 2015 και 2020, τουλάχιστον 10 κράτη μέλη της ΕΕ έχουν εξάγει όπλα συνολικής αξίας 346 εκατομμυρίων ευρώ στη Ρωσία. Η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Κροατία, η Φινλανδία, η Σλοβακία και η Ισπανία –σε διαφορετικό βαθμό– έχουν πουλήσει «στρατιωτικό εξοπλισμό» στη Ρωσία. Η έρευνά μας δείχνει ότι ο όρος «στρατιωτικός εξοπλισμός» είναι ευρύς και μπορεί να περιλαμβάνει πυραύλους, βόμβες, τορπίλες, όπλα και ρουκέτες, χερσαία οχήματα και πλοία.

Ένα εμπάργκο γεμάτο παραθυράκια


Η άμεση ή έμμεση πώληση, προμήθεια, μεταφορά ή εξαγωγή όπλων και συναφούς υλικού κάθε είδους, συμπεριλαμβανομένων όπλων και πυρομαχικών, στρατιωτικών οχημάτων και εξοπλισμού, παραστρατιωτικού εξοπλισμού και ανταλλακτικών, επομένως, στη Ρωσία από υπηκόους κρατών μελών ή από τα εδάφη της Τα κράτη μέλη ή η χρήση των σκαφών ή των αεροσκαφών με τη σημαία τους, απαγορεύεται είτε κατάγονται από την επικράτειά τους είτε όχι.

ΑΠΟΦΑΣΗ 2014/512/ΚΕΠΠΑ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 31ης Ιουλίου 2014

Η απόφαση αυτή ακολούθησε την προσάρτηση της Κριμαίας και την ανακήρυξη των αυτονομιστικών δημοκρατιών του Ντονμπάς. Ωστόσο, στην ΕΕ το εμπόριο όπλων συνεχίστηκε, όπως δείχνουν τα επίσημα στοιχεία.

Πολλές από τις χώρες της ΕΕ που εξήγαγαν όπλα στη Ρωσία χρησιμοποίησαν ένα νομικό κενό στους κανονισμούς της ΕΕ για να συνεχίσουν το συνεχές εμπόριο τους. Η ομάδα εργασίας για τις εξαγωγές συμβατικών όπλων του Συμβουλίου απάντησε στις ερωτήσεις της IE, εξηγώντας ότι «το εμπάργκο όπλων της ΕΕ περιλαμβάνει την ακόλουθη εξαίρεση: συμβάσεις που έχουν συναφθεί πριν από την 1η Αυγούστου 2014 ή παρεπόμενες συμβάσεις που είναι απαραίτητες για την εκτέλεση τέτοιων συμβάσεων. Τα στοιχεία που βρίσκετε στη βάση δεδομένων πρέπει να εμπίπτουν σε αυτήν την εξαίρεση. Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με το εμπάργκο όπλων και την κοινή θέση της ΕΕ». Γι' αυτό, καταλήγει η COARM, «τα κράτη μέλη δεν εξοπλίζουν τη Ρωσία».

Το συμπέρασμα όμως δεν είναι τόσο απλό. Ο Siemon Wezeman, ανώτερος ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI), κάνει μια διάκριση μεταξύ του τακτικού οικονομικού εμπορίου και των εξαγωγών όπλων. «Τα όπλα είναι μέρος της εξωτερικής μας πολιτικής, όχι της οικονομικής πολιτικής. Οι πολιτικοί λόγοι είναι το κύριο πράγμα».




Σύμφωνα με τα στοιχεία της COARM, μετά το 2014 τα κράτη μέλη εξέδωσαν περισσότερες από χίλιες άδειες  (σημείωση του συντάκτη: γενικές άδειες για συμφωνίες όπλων) , ενώ μόλις εκατό αρνήθηκαν. Και στην κορυφή της λίστας των Ευρωπαίων εξαγωγέων; Γαλλία.

Γαλλία, κορυφαίος εξαγωγέας όπλων στη Ρωσία

Όπως αναφέρει  το Disclose , η Γαλλία πούλησε στη Ρωσία στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας 152 εκατομμυρίων ευρώ. Ένας αριθμός που επιβεβαιώθηκε από την ανάλυση του Investigate Europe και τοποθετεί τη Γαλλία πολύ μπροστά από τους γείτονές της, εξάγοντας το 44% των ευρωπαϊκών όπλων στη Ρωσία. 

Η έρευνά μας διαπίστωσε ότι από το 2015 η Γαλλία έχει δώσει την άδεια εξαγωγής στρατιωτικού εξοπλισμού που ανήκει στην κατηγορία «βόμβες, ρουκέτες, τορπίλες, πύραυλοι, εκρηκτικά», όπλα άμεσα θανατηφόρα αλλά και «εξοπλισμός απεικόνισης, αεροσκάφη με τα εξαρτήματά τους και «ελαφρύτερα από -αεροκίνητα οχήματα».

Σύμφωνα με το Disclose, οι γαλλικές εξαγωγές περιλαμβάνουν επίσης «κάμερες θερμικής απεικόνισης για περισσότερα από 1.000 ρωσικά άρματα μάχης, καθώς και συστήματα πλοήγησης και ανιχνευτές υπέρυθρων για μαχητικά αεροσκάφη και ελικόπτερα μάχης. Το Κρεμλίνο τα αγόρασε από τη Safran και την Thales, των οποίων ο κύριος μέτοχος είναι το γαλλικό κράτος. Αυτός ο εξοπλισμός βρίσκεται τώρα στα χερσαία οχήματα, τα μαχητικά και τα ελικόπτερα που επιχειρούν στο ουκρανικό μέτωπο. 

Ο αριθμός των αδειών που εκδόθηκαν από τη Γαλλία εκτινάχθηκε το 2015, αμέσως μετά το εμπάργκο  (βλ. οπτικοποίηση δεδομένων) . Το 2014, σύμφωνα με την έρευνά μας, οι γαλλικές αρχές εξακολουθούσαν να δίνουν την άδειά τους να στέλνουν στη Ρωσία «χημικούς παράγοντες», «βιολογικούς παράγοντες», «παράγοντες ελέγχου ταραχών», «ραδιενεργά υλικά, σχετικό εξοπλισμό, εξαρτήματα και υλικό».




Ερωτηθείσα την Παρασκευή 4 Μαρτίου από την IE, το Υπουργείο Ενόπλων Δυνάμεων χρειάστηκε 11 ημέρες για να απαντήσει ότι η Γαλλία δεσμεύεται «να εφαρμόσει πολύ αυστηρά» το εμπάργκο του 2014. Οι πύραυλοι, οι ρουκέτες, οι τορπίλες και οι βόμβες που πωλήθηκαν στη Ρωσία τα τελευταία πέντε χρόνια είναι «με μια λέξη, μια υπολειμματική ροή, που προκύπτει από προηγούμενα συμβόλαια (…) και η οποία σταδιακά έχει σβήσει», διαβεβαιώνει η γαλλική κυβέρνηση.

Γερμανία: 122 εκατομμύρια ευρώ για όπλα και σκάφη

Σύμφωνα με πληροφορίες που συνέλεξε η Investigate Europe, η Γερμανία εξήγαγε στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας 121,8 εκατομμυρίων ευρώ στη Ρωσία. Αυτό αντιπροσωπεύει το 35% του συνόλου των εξαγωγών όπλων της ΕΕ στη Ρωσία. Αποτελούνταν κυρίως από παγοθραυστικά πλοία, αλλά περιλάμβανε και τουφέκια και οχήματα «ειδικής προστασίας» που στάλθηκαν στη Ρωσία. Η γερμανική κυβέρνηση δεν έχει απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με αυτό το Investigate Europe.

Οι γερμανικές εξαγωγές χαρακτηρίζονται ως «διπλής χρήσης». Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ακόμη και οι Γερμανοί πολιτικοί που επικρίνουν τις εξαγωγές όπλων και οι ειρηνιστικές ΜΚΟ με τις οποίες επικοινώνησε το Investigate Europe δεν θεωρούν τις εξαγωγές νόμιμη παραβίαση του εμπάργκο.

Η Hannah Neumann, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του Γερμανικού Κόμματος των Πρασίνων και μέλος της Υποεπιτροπής Ασφάλειας και Άμυνας, είναι αναστατωμένη από την κατάσταση. «Κάθε χώρα εξάγει σύμφωνα με τη δική της βούληση, χρειαζόμαστε μια κοινή πολιτική για τις εξαγωγές όπλων, βασισμένη στο νόμο και τη διαφάνεια με τη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (…)», μας είπε «Είμαι κουρασμένος από παρασκηνιακές συμφωνίες προς όφελος του μόνο η βιομηχανία όπλων και εις βάρος της κοινής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ – και της ειρήνης » .

Ιταλία: Χερσαία οχήματα στην ουκρανική πρώτη γραμμή

Στην τρίτη θέση στη λίστα των εξαγωγέων, τα στοιχεία της COARM δείχνουν την Ιταλία, η οποία πούλησε στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας 22,5 εκατομμυρίων ευρώ στη Ρωσία μεταξύ 2015 και 2020. Σύμφωνα με την έρευνά μας, η πρώτη μεγάλη σύμβαση που υπογράφηκε με την Ομοσπονδία συνέβη το 2015, όταν η κυβέρνηση του Matteo Renzi εξουσιοδότησε την ιταλική εταιρεία Iveco να πουλήσει χερσαία οχήματα αξίας 25 εκατ. ευρώ στη Ρωσία. Το Investigate Europe μπόρεσε να διαβάσει την «τελική εξουσιοδότηση» που δόθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών (υπουργός εκείνη την εποχή ήταν ο Paolo Gentiloni, τώρα Ευρωπαίος Επίτροπος). Τελικά, η έρευνά μας δείχνει ότι μόνο εξοπλισμός αξίας 22,5 εκατομμυρίων ευρώ πήγε στη Ρωσία. Αλλά τα πολεμικά οχήματα - το μοντέλο Lynce, παραγωγής IVECO - εντοπίστηκαν ξεκάθαρα από έναν δημοσιογράφο στο τηλεοπτικό κανάλι La 7στην ουκρανική πρώτη γραμμή, στις αρχές Μαρτίου. Αυτά τα οχήματα συναρμολογήθηκαν σε ένα από τα τρία εργοστάσια που έχει η Iveco στη Ρωσία, αλλά συναρμολογήθηκαν από ιταλικά ανταλλακτικά.





Πολεμικό όχημα παραγωγής της ιταλικής εταιρείας IVECO στη Ρωσία, που εντοπίστηκε από το τηλεοπτικό κανάλι "La 7" στην ουκρανική πρώτη γραμμή τον Μάρτιο του 2022
Ο Giorgio Beretta, αναλυτής στο Μόνιμο Παρατηρητήριο για τα Ελαφρά Όπλα (OPAL), είπε στο IE:

«Στις εξαγωγές όπλων είναι κυρίως μια πολιτική απόφαση, η ιταλική κυβέρνηση θα μπορούσε να είχε αρνηθεί, μετά να πάει σε μια νόμιμη δίκη με την εταιρεία όπλων και ένας δικαστής θα είχε λάβει υπόψη την πολιτική κατάσταση και την ανάγκη σεβασμού μιας ευρωπαϊκής συμφωνίας».

Μετά το 2015, η ροή όπλων και πυρομαχικών που εξήχθησαν στη Ρωσία από την Ιταλία μειώθηκε, για να αυξηθεί και πάλι το 2021.r. Σύμφωνα με την ιταλική στατιστική υπηρεσία, Istat, στοιχεία για το εξωτερικό εμπόριο, μεταξύ Ιανουαρίου και Νοεμβρίου 2021, η Ιταλία παρέδωσε στη Ρωσία όπλα και πυρομαχικά αξίας 21,9 εκατομμυρίων ευρώ. Αυτό περιελάμβανε «κοινά όπλα», όπως τουφέκια, πιστόλια, πυρομαχικά και αξεσουάρ.

Πώς είναι δυνατόν έξι χρόνια μετά την έναρξη ισχύος του εμπάργκο, η ιταλική κυβέρνηση να μπορεί ακόμα να αδειοδοτήσει τόσα πολλά όπλα; Αυτά τα όπλα –ημιαυτόματα τουφέκια και πυρομαχικά– πωλήθηκαν στη ρωσική πολιτική αγορά, η οποία περιλαμβάνει ιδιωτικούς φορείς ασφαλείας, παραστρατιωτικούς και ειδικούς κρατικούς φορείς. 

Μικροί εξαγωγείς, μεγάλα όπλα

Εξετάζοντας τι άλλα κράτη μέλη εξήγαγαν στη Ρωσία αυτήν την περίοδο, ορισμένα από αυτά είχαν επίσης σταθερή ροή εξαγωγών, αν και σε πολύ μικρότερη κλίμακα από τους μεγάλους προμηθευτές. Η Τσεχική Δημοκρατία εξήγαγε «αεροσκάφη ελαφρύτερα από τα εναέρια οχήματα, μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα, αεροκινητήρες και εξοπλισμό αεροσκαφών» κάθε χρόνο μεταξύ 2015 και 2019.

Η Αυστρία συνέχισε επίσης να εξάγει στρατιωτικό εξοπλισμό στη Ρωσία κάθε χρόνο, «όπλα λείας οπής με διαμέτρημα μικρότερο από 20 χιλιοστά, άλλα όπλα και αυτόματα όπλα με διαμέτρημα 12,7 χιλιοστά» και «συσκευές ρύθμισης πυρομαχικών και ασφαλειών και ειδικά σχεδιασμένα εξαρτήματα ".

Η Βουλγαρία είχε δύο συμφωνίες, το 2016 και το 2018, εξάγοντας «πλοία πολέμου, (επιφανειακά ή υποβρύχια) ειδικό ναυτικό εξοπλισμό, αξεσουάρ, εξαρτήματα και άλλα πλοία επιφανείας» και «τεχνολογία» για την «ανάπτυξη», «παραγωγή» ή «χρήση». ειδών που ελέγχονται στον Κοινό Στρατιωτικό Κατάλογο της ΕΕ», αξίας 16,5 εκατ. ευρώ. Η Φινλανδία, η Ισπανία, η Σλοβακία και η Κροατία είχαν από μία εξαγωγή στη Ρωσία, πολύ μικρότερης ποσότητας, τα προηγούμενα χρόνια.

Αλλά η Ευρώπη δεν είναι μόνη που πρέπει να αντιμετωπίσει αντιφάσεις σχετικά με τις εξαγωγές της. Σύμφωνα με τα στοιχεία του SIPRI για τις εξαγωγές όπλων, υπάρχει ένα ακόμη πιο περίεργο γεγονός: δεν ήταν μόνο η ΕΕ που πούλησε όπλα στη Ρωσία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας – η Ρωσία παρέμεινε επίσης η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά για εξαγωγές όπλων από την Ουκρανία.

Επιμέλεια Paulo Pena και Juliet Ferguson